streswpracy

Cykl porad nt. „Szczególnych sytuacji stresujących - agresja” – część III

schemat

Szczególne sytuacje stresujące - Agresja

Agresja Komisja Europejska za agresję w pracy uznaje „każde zdarzenie, podczas którego osoba jest obrażana, zastraszana lub atakowana w okolicznościach związanych z pracą, co stanowi wprost lub pośrednio zagrożenie dla jej bezpieczeństwa, dobrego samopoczucia i zdrowia”.

W okolicznościach związanych z pracą można doświadczyć zarówno agresji fizycznej, jak
i psychicznej oraz może do niej dojść np. po godzinach pracy lub w drodze do/z pracy.

Gdy sprawcą agresji jest inny pracownik mówimy o agresji wewnątrzorganizacyjnej, natomiast gdy jej sprawcą jest np. klient, czyli osoba spoza firmy, mówimy o agresji zewnątrzorganizacyjnej.

Zachowanie agresywne może przejawiać się jako:

    1. Werbalne i niewerbalne okazywanie wrogości – np. rozpowszechnianie plotek, przerywanie wypowiedzi, aroganckie zachowania, umniejszanie opinii, słowne molestowanie seksualne, uporczywe spojrzenie, obraźliwe gesty, wyśmiewanie,
    2. Celowe utrudnianie wykonywania pracy (obstrukcjonizm) – ignorowanie prób komunikacji (pisemnej i werbalnej), spóźnianie się na spotkanie, celowe spowalnianie prac, utrudnianie dostępu do zasobów niezbędnych do wykonania pracy, zatajanie informacji niezbędnych do wykonania zadania, gubienie dokumentów,
    3. Jawna agresja – najrzadziej spotykana, bardzo drastyczna forma agresji, np. kradzież, niszczenie własności, ataki fizyczne skutkujące obrażeniami ciała lub śmiercią, celowe nieprzestrzeganie zasad bezpieczeństwa.

Przeciwdziałanie agresji

Dane dotyczące skali narażenia na agresję oraz jej konsekwencji wskazują, że zjawisko to stanowią poważne zagrożenie dla indywidualnego funkcjonowania pracowników, oraz dla funkcjonowania całej organizacji. Z uwagi na to wskazane jest podejmowanie działań zmierzających do minimalizowania ryzyka występowania agresji oraz minimalizowania  negatywnych skutków. Cel ten może być realizowany poprzez działania skategoryzowane
w zależności od stopnia zindywidualizowania oraz zakresu ingerencji.  

prewencja agresji i mobbingu

Kategorie działań w prewencji agresji i mobbingu

W odniesieniu do agresji i podstawą w drodze do uzyskania bezpiecznego środowiska pracy są działania z zakresu prewencji pierwszorzędowej. W ich zakres wchodzi szereg interwencji i praktyk na różnych poziomach ogólności i wobec różnych odbiorców.

Na poziomie ogólnospołecznym pierwszym elementem prewencji pierwszorzędowej są odpowiednie uregulowania prawne danego zjawiska i dążenie do powstawania lub modyfikacji takich uregulowań w miejscu pracy.

Równoległym działaniem, na bardzo ogólnym poziomie, jest dążenie do zmiany świadomości społeczeństwa lub wybranych grup społecznych – przedstawicieli konkretnych grup zawodowych lub kadry zarządzającej, w kwestii agresji. Zmiana świadomości dokonuje się poprzez poszerzanie wiedzy na temat tego, czym jest to zjawisko, na czym polega i jakie niesie za sobą skutki. Można tego dokonać poprzez akcje medialne oraz poprzez regularną edukację potencjalnych grup ryzyka, czyli pracowników i osób odpowiedzialnych za funkcjonowanie zakładów pracy w zakresie agresji oraz sposobów je zapobiegania.

Kolejną grupą działań z zakresu prewencji pierwszorzędowej są akcje podejmowane na obszarze danego zakładu pracy. Podstawowym sposobem ochrony pracowników przed agresją jest dostosowanie właściwości otoczenia fizycznego do potencjalnego ryzyka wystąpienia agresji. W wielu krajach europejskich oraz w Stanach Zjednoczonych dla miejsc pracy, w których narażenie pracowników na tego typu zachowania ze strony pacjentów, klientów lub petentów jest szczególnie silne, opracowano specjalistyczne ochronne systemy zarządzania przestrzenią fizyczną (np. stworzony przez Hilliera „Space Syntax” skutecznie stosowany w szpitalach i placówkach służby zdrowia). Organizacja przestrzeni fizycznej jest szczególnie istotna w instytucjach tzw. otwartych, do których klienci, petenci, pacjenci itp. mają wolny dostęp. W zakresie czynników otoczenia fizycznego, na które pracodawcy powinni zwrócić szczególną uwagę, wymienia się: – rozplanowanie przestrzenne oraz wyposażenie tzw. miejsc strategicznych, w których dochodzi do kontaktu pracowników z klientami, petentami, pacjentami lub w których przebywają oni przez dłuższy czas (wejście do placówki, rejestracja, poczekalnia, izba przyjęć, pokój odwiedzin, pomieszczenia specjalne); – ogólny wygląd i wyposażenie pomieszczeń, tak by służyły one zarówno potrzebom klientów, petentów, pacjentów, jak i spełniały wymogi bezpieczeństwa i komfortu pracy dla pracowników.

Kolejnym poziomem prewencji agresji jest prewencja drugorzędowa. Podstawowym działaniem w jej zakresie jest ograniczanie nasilenia i częstości występowania zachowań o charakterze przemocy. Niemożliwe jest całkowite wyeliminowanie ryzyka pojawienia się wrogości, niechęci czy antypatii w środowisku społecznym i związanych z nimi zachowań.
W tej sytuacji do zrealizowania pozostaje wyposażenie ludzi w umiejętności, które pozwalają nie dopuścić do rozwinięcia się i eskalacji konfliktu. Są to tzw. umiejętności psychospołeczne. Najskuteczniejszą formą nabywania i doskonalenia umiejętności psychospołecznych są szkolenia i warsztaty psychologiczne. Powinny one odbywać się cyklicznie, aby umożliwić doskonalenie i utrwalanie nabytych umiejętności.

Ostatnim poziomem prewencji jest prewencja trzeciorzędowa, której celem jest zmniejszenie nasilenia negatywnych skutków już zaistniałej sytuacji. W jej zakresie pracownicy poszkodowani z tytułu agresji i mobbingu powinni mieć zapewnioną pomoc.

obszary_pomocy
Obszary pomocy dla osób poszkodowanych z tytułu mobbingu i agresji

Wszystkie wymienione sposoby zapobiegania agresji w zakładach pracy stanowią pojedyncze elementy składające się na całość, jaką jest bezpieczeństwo miejsca pracy. Razem z metodami i technikami doskonalącymi ergonomię i bezpieczeństwo pracy przyczyniają się do dobrego samopoczucia, dobrych relacji międzyludzkich i efektywnego funkcjonowania w pracy pracowników oraz dobrego funkcjonowania całej organizacji.

Materiał opracowany na podstawie wydawnictwa GIP „Stres w pracy” – poradnik dla pracodawcy autorstwa Agnieszki Kaszubskiej, Profilaktyka psychospołecznych zagrożeń w miejscu pracy – od teorii do praktyki. Podręcznik dla psychologów pod redakcją Doroty Merecz., Oficyna Wydawnicza Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Łódź 2011.

Wioletta Natkaniec – Główny specjalista, koordynator programu prewencyjnego „Przeciwdziałanie negatywnym skutkom stresu w miejscu pracy” w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Katowicach.